Herken het, stop het: Deepfake verdedigingsset voor opvanghuizen

Uit te printen kaarten en een snelle handleiding om opvangmedewerkers te helpen deepfake-incidenten te herkennen, erop te reageren en bespreekbaar te maken — kalm en praktisch.

De scenario’s en ideeën die in deze workshop worden besproken, blijven niet alleen binnen deze ruimte — ze kunnen helpen om de Deepfake verdedigingsset voor anderen te versterken. Aan het einde van de sessie zullen we vragen of de groep het prettig vindt om enkele van de tips, strategieën of formuleringen van vandaag te delen. Niets wordt zonder instemming van iedereen overgenomen, en alle gedeelde bijdragen worden geanonimiseerd. Zelfs als slechts één persoon liever niet deelt, zullen we die keuze volledig respecteren.

Printinstructies

Checklistkaart

  • Formaat: A6 (¼ A4), 4 per blad
  • Eenzijdig printen
  • Gebruik stevig papier
  • Na printen snijden

Scenariokaarten

  • Formaat: A6, 4 per A4
  • Dubbelzijdig optioneel
  • Karton aanbevolen

Samenvattingsblad

  • Formaat: A4, eenzijdig
  • Als handout of PDF
  • Lamineren optioneel

Checklistkaart – Deepfakes herkennen

Vertrouw je zintuigen, maar check de bron.

Eerste indruk

  • Voelt iets niet pluis? Stel vragen.
  • “Zou deze persoon dit echt zeggen of sturen?”

Visuele check

  • Lipbewegingen kloppen niet? Haperend knipperen?
  • Verkeerd licht/schaduw voor de setting?
  • Oorbellen flikkeren, tanden vervagen, haar te perfect?

Luister goed

  • Stem hapert, rare pauzes, robotachtig?
  • Emotie matcht niet met de inhoud?

Context onderzoeken

  • Komt deze video/spraakbericht uit het niets?
  • Vind je dezelfde clip bij betrouwbare bronnen?
  • Is het gehaast verstuurd om reactie uit te lokken?

Tools (optioneel)

  • InVID, FotoForensics, reverse image/video search
  • Vraag een ander – vier ogen zien meer dan twee

Pauzeer voor actie

  • Stuur emotionele media niet ongecheckt door
  • Reageer niet onder druk – vooral niet op eisen/dreigingen

Twijfel je? Meld het. Navragen is geen schande.

Scenariokaarten

Print vier per A4-pagina. Snijd uit op A6-formaat.

Scenario 1 – “Ik zag je video…”

Een overlever krijgt een bericht van haar nichtje dat er een naaktvideo van haar rondgaat in WhatsApp-groepen. Ze heeft nooit zo’n video gemaakt.

  • Wat vraag je haar eerst?
  • Hoe check je of de video bestaat en echt of nep is?
  • Hoe ondersteun je haar zonder paniek?

Scenario 2 – “De baas zei de wachtwoorden te sturen”

Een vrijwilliger van een opvang krijgt een late spraakbericht van ‘de directeur’ met een dringend verzoek om toegang tot alle gedeelde accounts voor ‘auditdag’. De stem klinkt bijna echt.

  • Wat moet de vrijwilliger nu doen?
  • Hoe check je rustig de echtheid?
  • Wat is het noodplan bij impersonatie van leidinggevenden?

Scenario 3 – “Ze liegt—ik heb bewijs”

Een pleger post een video waarin de overlever ‘toegeeft’ het geweld te hebben verzonnen. Haar gezicht en stem zijn te zien—maar ze zegt dingen die ze nooit zei.

  • Wat is de emotionele impact op haar?
  • Hoe onderzoek je de video?
  • Wat is je reactiestrategie (als je reageert)?

Scenario 4 – “Geloof je dit?”

Een vrijwilliger stuurt een schokkende video door van een bekend persoon die een misdaad ‘bekent’, met de vraag: “Ziet er echt uit, maar wat denk jij?”. Je vermoedt een deepfake.

  • Hoe reageer je rustig?
  • Welke stappen helpen bij verificatie?
  • Hoe bespreek je het met het team?

Samenvatting – Bescherming tegen deepfakes

Wat is een deepfake?

Synthetische media — video’s, audio of afbeeldingen — die echt lijken maar zijn aangepast of gegenereerd om te misleiden. Misdadigers gebruiken ze om te vernederen, controleren of in diskrediet te brengen.

Waar ze opduiken

  • Valse bekentenissen of naaktfoto’s
  • Berichten die personeel of overlevers nabootsen
  • Bewerkt of gegenereerd materiaal om conflicten aan te wakkeren
  • Telefoongesprekken die vertrouwde stemmen imiteren

Hoe je je verdedigt

Geen technische kennis nodig. Je hebt nodig:

  • Kennis van manipulatiemethoden
  • Kalm blijven onder druk
  • Duidelijke teamcommunicatie
  • Vertrouwen en emotionele steun

Snelle reactiegids

  1. Blijf kalm. Snel reageren is wat de bedrieger wil
  2. Pauzeer. Gebruik je checklist, een collega of tool
  3. Documenteer alles. Screenshots, links, datums
  4. Ondersteun de betrokkene. Luister eerst
  5. Wees voorzichtig met publieke reacties
  6. Escaleer via intern plan of vertrouwde adviseurs

Wat het meest helpt

  • Oefenen met scenario’s
  • Vast teamcontact voor vreemde berichten
  • Eenvoudige dagelijkse verificatie
  • Openlijk praten over vreemde ervaringen

Laatste gedachte

  • Deepfakes werken door paniek, niet perfectie.
  • Jouw kracht is niet tech, maar teamwork en helder denken.